กิจการดาวเทียมสื่อสาร หรือกิจการซึ่งให้บริการดาวเทียมสื่อสาร (ตามคำนิยามใน พระราชบัญญัติองค์กรจัดสรรความถี่ฯ พ.ศ.๒๕๕๓) นับเป็น การสื่อสารโทรคมนาคมที่มี ความสำคัญยิ่ง และจะทวีความสำคัญมากขึ้นเรื่อย ๆ กิจการดาวเทียมสื่อสารนี้นับเป็นส่วนสำคัญ ในกิจการอวกาศ โดยเป็นกิจการที่ใช้ประโยชน์จากอวกาศ ซึ่งเป็นพื้นที่ที่ไม่มีรัฐใดรัฐหนึ่งเป็น เจ้าของเพียงลำพัง ทั้งนี้ตามสนธิสัญญาแห่งสหประชาชาติว่าด้วยการใช้อวกาศร่วมกัน ค.ศ.๑๙๖๖ (The Outer Space Treaty 1966) ซึ่งประเทศไทยได้ให้การรับรอง เมื่อ ๒๗ ม.ค. ๒๕๑๐ มีสาระสำคัญ คือ ห้วงอวกาศเป็นอาณาบริเวณของมนุษยชาติทุกๆ รัฐมีสิทธิในการสำรวจและเข้าใช้ประโยชน์โดยปราศจากการกีดกัน ภายใต้หลักการเท่าเทียมและแสวงหาความ ร่วมมือร่วมกัน ทั้งนี้ห้วงอวกาศไม่อยู่ภายใต้อธิปไตยของรัฐใด ทั้งนี้ ห้วงอวกาศไม่อยู่ภายใต้อธิปไตยของรัฐใด ดังนั้นในการส่งดาวเทียมขึ้นสู่วงโคจรนั้น สหภาพโทรคมนาคมระหว่างประเทศ (International Telecommunication Union) จะเป็นองค์กรที่เป็นเสมือนคนกลาง ทำหน้าที่ประสานงานกับมวลสมาชิก เพื่ออนุญาตให้รัฐที่ร้องขอส่งดาวเทียมขึ้นสู่วงโคจรได้ ภายใต้หลักเกณฑ์ที่ได้มีการตกลงกันกับมวลสมาชิกไว้ล่วงหน้าแล้ว ขั้นตอนต่าง ๆ ที่กำหนดขึ้น มีความซับซ้อนและมีหลายขั้นตอน เมื่อรัฐที่ต้องการส่งดาวเทียมได้ประสานงานกับรัฐอื่นที่เป็นเจ้าของดาวเทียมหรือต้องการใช้วงโคจรเดียวกัน หรือข้างเคียงกันเรียบร้อยแล้ว จึงจะได้รับเอกสารข่ายงาน (Filing) จาก ITU เพื่อส่งดาวเทียมขึ้นสู่วงโคจร ดังนั้น ในการดำเนินกิจการดาวเทียมสื่อสาร จึงเป็นเรื่องระหว่างประเทศ ที่รัฐใดรัฐหนึ่งไม่อาจจะดำเนิน กิจการดาวเทียมสื่อสารตามลำพังได้ และเมื่อรัฐใดได้ประสานงานเพื่อให้ได้ Filing มาแล้ว ในการนำ Filing ออกใช้ ก็เป็นเรื่องของแต่ละรัฐ ภายใต้ข้อกำหนดของ ITU บางรัฐก็อาจผูกขาดโดยรัฐบางรัฐก็มีการอนุญาตให้เอกชนมาขอใบอนุญาตให้ใช้ Filing ได้

     Filing จึงเรียกได้ว่าเป็นเอกสารรับรองสิทธิในการส่งดาวเทียมขึ้นสู่วงโคจร ซึ่งมีรายละเอียดเกี่ยวกับตำแหน่งวงโคจร คลื่นความถี่ที่จะใช้ รายละเอียดทางเทคนิค และลำคลื่นสัญญาณดาวเทียมที่ครอบคลุมพื้นโลกหรือ Footprint โดยตำแหน่งวงโคจรหนึ่งสามารถมี Filing ได้หลาย Filing และยังสามารถมีดาวเทียมได้หลายดวง ดังนั้น แม้ประเทศไทยจะใช้ดาวเทียมในตำแหน่งวงโคจรใดอยู่ก็ตามอาจมีประเทศอื่นมาใช้ตำแหน่งเดียวกันได้ และหากได้รับ Filing แล้วไม่ดำเนินการใดใด ITU ก็อาจเรียกคืน Filing นั้นได้เช่นกัน ดังนั้น จึงกล่าวได้ว่า ทั้งตำแหน่งวงโคจรและคลื่นความถี่ที่ใช้ในกิจการดาวเทียมสื่อสาร รัฐใดใดไม่ได้เป็นเจ้าของกรรมสิทธิ์โดยสิทธิขาดถาวร คลื่นความถี่ที่ใช้ในกิจการดาวเทียมสื่อสารนี้ก็ไม่ใช่คลื่นความถี่ในภาคพื้นดินที่รัฐสามารถบริหารจัดการได้อย่างเต็มที่

     เมื่อปี พ.ศ.๒๕๑๐ ประเทศไทยได้เริ่มใช้การสื่อสารโทรคมนาคมผ่านดาวเทียม โดยใช้ดาวเทียมอินเทลแซท (Intelsat) เพื่อใช้ในการสื่อสารของประเทศ ในชั้นต้น กรมไปรษณีย์โทรเลข เป็นหน่วยงานดูแลและมีสถานีรับสัญญาณที่อำเภอศรีราชา จังหวัดชลบุรี ต่อมาประเทศไทยได้ใช้ดาวเทียมสื่อสารของต่างประเทศหลายดวง จนกระทั่งในปี พ.ศ.๒๕๓๔ รัฐบาลได้เล็งเห็นถึงความสำคัญว่าประเทศไทยควรจะมีดาวเทียมสื่อสารเป็นของตัวเอง เพื่อพัฒนาการสื่อสารโทรคมนาคม เป็นเครื่องมือในการพัฒนาประเทศ และเป็นหลักประกันในความมั่นคงของประเทศด้วย ดังนั้น รัฐบาลจึงได้ให้สัมปทานแก่บริษัท ชินวัตรคอมพิวเตอร์ แอนด์คอมมิวนิเคชั่นส์ จำกัด เพื่อดำเนินกิจการดาวเทียมสื่อสารภายในประเทศ
     โครงการดังกล่าวข้างต้น เป็นโครงการของประเทศ (National Project) ซึ่งเมื่อรัฐให้สัมปทานแก่บริษัทแล้ว ดาวเทียมที่จัดส่งขึ้นไปตลอดจนสถานีภาคพื้นที่บริษัทสร้างขึ้นจะต้องตกเป็นของรัฐทันทีและรัฐจะส่งคืนให้บริษัทไป Operate เมื่อครบกำหนดสัญญาสัมปทานบริษัทจะคืนให้รัฐต่อไปหรือที่เรียกว่า BTO (Build Transfer Operate)  สัญญาสัมปทานนี้มีกำหนด ๓๐ ปีตั้งแต่ ๑๑ กันยายน พ.ศ.๒๕๓๔ ถึง ๑๐ กันยายน พ.ศ.๒๕๖๔ ทั้งนี้ บริษัท ชินวัตรฯ ได้จัดตั้งบริษัท ไทยคมฯ เข้ามาดำเนินกิจการดาวเทียมสื่อสารภายในประเทศดังกล่าว และได้ส่งดาวเทียมขึ้นสู่วงโคจร รวมทั้งสิ้น ๘ ดวง โดยดาวเทียมที่ส่งขึ้นไปเป็นดาวเทียมวงโคจรประจำที่อยู่สูง ๓๕,๗๘๖ กม. จากพื้นโลก คือ ดาวเทียมไทยคม ๑ ถึง ดาวเทียมไทยคม ๘ ปัจจุบันหมดอายุสัญญาสัมปทานแล้ว
     เนื่องจากในปี พ.ศ. ๒๕๓๔ ขณะที่รัฐบาลให้สัมปทานกับบริษัท ไทยคมฯ ยังไม่มีกฎหมายใดเลยที่กล่าวถึงกิจการซึ่งให้บริการดาวเทียมสื่อสารภายในประเทศ ดังนั้นในยุคนี้ จึงอาจกล่าวได้ว่าไม่มีกฎหมายที่กำกับดูแลการใช้ Filing และกำกับการให้บริการช่องสัญญาณดาวเทียมโดยเฉพาะ ในสัญญาสัมปทานจึงได้รวมเอาทั้งเรื่องการส่งดาวเทียมขึ้นสู่วงโคจรและการให้บริการช่องสัญญาณดาวเทียมเข้าไว้ด้วยกัน โดยรัฐจะกำกับผ่านสัญญาสัมปทานเท่านั้น
     ต่อมาประเทศไทยให้ความสำคัญในกิจการสื่อสารโทรคมนาคมมากยิ่งขึ้น ในปี พ.ศ. ๒๕๓๘ คณะรัฐมนตรีได้มีมติ เมื่อวันที่ ๒๘ มีนาคม ๒๕๓๘ เห็นชอบแผนแม่บทการพัฒนากิจการโทรคมนาคมตามที่กระทรวงคมนาคมเสนอ ซึ่งมีสาระที่จะต้องเปิดเสรีการประกอบกิจการสื่อสารโทรคมนาคม โดยต้องแยกหน่วยงาน operator ออกจาก regulator และมีกฎหมายกำกับดูแลอย่างชัดเจน ประกอบกับวิกฤติเศรษฐกิจเมื่อ พ.ศ.๒๕๔๐ รัฐบาลไทยต้องกู้เงินจากกองทุนการเงินระหว่างประเทศ (International Monetary Fund : IMF) เพื่อแก้ไขปัญหาเศรษฐกิจ ซึ่งรัฐบาลไทยต้องปฏิบัติตามเงื่อนไขที่กำหนดในหนังสือแสดงเจตจำนงในการกู้เงิน (Letter of intent) โดยมีเงื่อนไขสำคัญคือรัฐบาลต้องเปิดเสรีทางการค้าในทุก ๆ ด้าน ต้องมีการตั้งหน่วยงานกำกับดูแลการประกอบกิจการต่าง ๆ  ต้องลดระบบสัมปทาน ต้องแปรรูปรัฐวิสาหกิจ ทั้งนี้ เพื่อให้เกิดการแข่งขันอย่างเสรีและเป็นธรรม
     การสื่อสารโทรคมนาคมเป็นกิจการหนึ่งที่ต้องเปิดเสรีทางการค้าโดยรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ.๒๕๔๐ นับเป็นรัฐธรรมนูญฉบับแรก ที่มีการกำหนดให้มีองค์กรของรัฐที่มีความเป็นอิสระในการปฏิบัติหน้าที่เพื่อรับผิดชอบและทำหน้าที่กำกับดูแลการใช้คลื่นความถี่ซึ่งเป็นทรัพยากรสำคัญในการประกอบกิจการสื่อสารโทรคมนาคมของประเทศ จึงได้มีการตราพระราชบัญญัติองค์กรจัดสรรคลื่นความถี่ และกำกับกิจการวิทยุกระจายเสียงวิทยุโทรทัศน์ และกิจการโทรคมนาคม พ.ศ.๒๕๔๓ ขึ้น เพื่อจัดตั้งองค์กรของรัฐที่เป็นอิสระทำหน้าที่จัดสรรคลื่นความถี่และกำกับดูแลการประกอบกิจการกระจายเสียง กิจการโทรทัศน์ และกิจการโทรคมนาคม โดยองค์กรดังกล่าวปัจจุบันคือ คณะกรรมการกิจการกระจายเสียง กิจการโทรทัศน์ และกิจการโทรคมนาคมแห่งชาติ (กสทช.) การจัดตั้ง กสทช. ขึ้น ก็เพื่อยกเลิกการผูกขาดกิจการสื่อสารโทรคมนาคม รัฐต้องยกเลิกระบบสัมปทาน โดยเปลี่ยนเป็นระบบอนุญาต เพื่อรองรับการเปิดเสรีด้านกิจการสื่อสารโทรคมนาคม ซึ่งเป็นไปตามข้อตกลงที่ประเทศไทยให้ไว้กับ IMF อีกทั้งเพื่อให้เป็นไปตามรัฐธรรมนูญที่รัฐจะต้องเปิดให้มีการแข่งขันอย่างเสรีและเป็นธรรม เนื่องจาก หากยังคงระบบสัมปทานเช่นเดิม ก็จะไม่เกิดการแข่งขัน เพราะจะมีเพียงผู้รับสัมปทานจากรัฐเท่านั้นที่สามารถประกอบกิจการได้
     นอกจากนั้นยังได้มีการตรา พรบ.การประกอบกิจการโทรคมนาคม ปี พ.ศ.๒๕๔๔ ขึ้น โดยกำหนดให้การประกอบกิจการโทรคมนาคมต้องได้รับอนุญาตจาก กสทช. เปลี่ยนจากระบบสัมปทานเป็นระบบอนุญาต จากเดิมที่เอกชนจะต้องไปขอสัมปทานจากหน่วยงานของรัฐ ดังนั้น จึงกล่าวได้ว่ากฎหมายไทยประสงค์จะยกเลิกการผูกขาดกิจการสื่อสารโทรคมนาคมโดยรัฐ และเปิดโอกาสให้เอกชนขอรับอนุญาตประกอบกิจการได้ โดยไม่ต้องผ่านการขอสัมปทานจากรัฐอีกต่อไป รวมทั้ง ยังได้มีการตรา พรบ.การประกอบกิจการกระจายเสียง และกิจการโทรทัศน์ พ.ศ.๒๕๕๑ ด้วย
    อย่างไรก็ตาม ในเรื่องกิจการซึ่งให้บริการดาวเทียมสื่อสารก็ยังไม่มีการกำหนดอยู่ในกฎหมายฉบับใดเลย การกำกับการให้บริการดาวเทียมสื่อสาร กระทรวงคมนาคมยังกำกับการดำเนินการ โดยใช้สัญญาสัมปทาน ซึ่งปัจจุบันสัญญาสัมปทานหมดอายุลงแล้วใน ๑๐ กันยายน  พ.ศ.๒๕๖๔

การให้บริการดาวเทียมสื่อสารในยุคการประกอบกิจการโทรคมนาคม
      ในปี พ.ศ.๒๕๕๓ ได้มีการตรา พรบ.องค์กรจัดสรรคลื่นความถี่ฯ พ.ศ.๒๕๕๓ ขึ้นแทน พรบ.องค์กรจัดสรรคลื่นความถี่ฯ พ.ศ.๒๕๔๓ โดยมีการกำหนดให้ “กิจการซึ่งให้บริการดาวเทียมสื่อสาร” เป็นกิจการโทรคมนาคมด้วย ดังนั้นการให้บริการวงจรดาวเทียมหรือที่เรียกว่าช่องสัญญาณดาวเทียม (Transponder) จึงถือเป็นกิจการโทรคมนาคมที่อยู่ภายใต้การกำกับดูแลของ กสทช. แต่ในส่วนของการใช้ Filing เพื่อส่งดาวเทียมขึ้นสู่วงโคจรนั้น ยังไม่มีกฎหมายกำกับดูแลโดยตรงแต่ยังเป็นอำนาจหน้าที่ของกระทรวงคมนาคมในขณะนั้นในฐานะที่ได้รับมอบหมายจากรัฐบาล
การให้บริการดาวเทียมสื่อสารในยุคนี้ ก็ยังคงมีผู้ให้บริการเฉพาะบริษัท ไทยคมฯ ตามสัญญาดำเนินกิจการดาวเทียมสื่อสารภายในประเทศเท่านั้น ซึ่งต่อมาเมื่อปี พ.ศ.๒๕๕๗ และ พ.ศ.๒๕๕๘ บริษัท ไทยคมฯ ได้ขอรับใบอนุญาตประกอบกิจการโทรคมนาคมประเภท ๓ สำหรับดาวเทียมไทยคม ๗ และไทยคม ๘ เพื่อให้บริการช่องสัญญาณดาวเทียมของตน และ กสทช. ก็ได้ออกใบอนุญาตประกอบกิจการโทรคมนาคมประเภท ๓ ให้ตามที่กระทรวง ฯ ยืนยัน แต่ก็อยู่ภายใต้เงื่อนไขตามสัญญาสัมปทาน ซึ่งยังเป็นหน้าที่และอำนาจของกระทรวงฯ อยู่ ดังนั้น ในยุคนี้จะเป็นยุคที่แยกหน่วยงานกำกับการใช้ Filing (ซึ่งเป็นอำนาจหน้าที่ของกระทรวง) และการให้บริการดาวเทียมสื่อสาร ซึ่งเป็นการประกอบกิจการโทรคมนาคม (อำนาจหน้าที่ของ กสทช.) ออกจากกัน

การให้บริการดาวเทียมสื่อสารในยุคการอนุญาตให้ใช้สิทธิการเข้าใช้วงโคจรและการประกอบกิจการโทรคมนาคม
     ในปี พ.ศ.๒๕๖๐ ได้มีการประกาศใช้รัฐธรรมนูญ พ.ศ.๒๕๖๐ ซึ่งเป็นครั้งแรกที่มีการกล่าวถึงสิทธิในการเข้าใช้วงโคจรเอาไว้ โดยกำหนดไว้ตามมาตรา ๖๐ วรรคหนึ่งความว่า “มาตรา ๖๐ รัฐต้องรักษาไว้ซึ่งคลื่นความถี่และสิทธิในการเข้าใช้วงโคจรดาวเทียมอันเป็นสมบัติของชาติ เพื่อใช้ให้เกิดประโยชน์แก่ประเทศชาติและประชาชน” อย่างไรก็ตาม รัฐธรรมนูญก็มิได้กำหนดรายละเอียดว่าจะรักษาหรือใช้อย่างใด เพียงแต่กำหนดในมาตรา ๒๗๔ ของรัฐธรรมนูญ พ.ศ.๒๕๖๐ ว่าให้คณะรัฐมนตรีดำเนินการแก้ไขเพิ่มเติม พรบ.องค์กรจัดสรรคลื่นความถี่ฯ พ.ศ.๒๕๕๓ ให้เป็นไปตามบทบัญญัติแห่งรัฐธรรมนูญนี้ภายใน ๑๘๐ วัน ทั้งนี้ คณะรัฐมนตรีก็ได้เสนอปรับปรุง พรบ.องค์กรจัดสรรคลื่นความถี่ฯ พ.ศ.๒๕๕๓ โดยกำหนดหน้าที่และอำนาจที่เกี่ยวกับดาวเทียมสื่อสารให้กับ กสทช. จึงทำให้ กสทช. ทำหน้าที่เป็น Regulator โดยสมบูรณ์
      จึงสรุปได้ว่าปัจจุบัน กสทช. มีอำนาจตามกฎหมายในการบริหารกิจการดาวเทียมสื่อสารจำนวน ๓ ฉบับ คือ พรบ.องค์กรจัดสรรคลื่นความถี่ฯ พ.ศ.๒๕๕๓ จะเป็นเรื่องเกี่ยวกับกิจการดาวเทียมสื่อสารโดยตรง  พรบ. การประกอบกิจการโทรคมนาคม พ.ศ. ๒๕๔๔ ใช้ในการออกใบอนุญาตการประกอบกิจการโทรคมนาคมประเภท ๓ (ประเภทมีโครงข่าย) และ พรบ.วิทยุคมนาคม พ.ศ.๒๔๙๘ ในการนำเข้าอุปกรณ์สื่อสารและการตั้งสถานีดาวเทียม ทั้งนี้ กสทช. ได้ออกประกาศที่เกี่ยวข้องกับกิจการดาวเทียมสื่อสาร จำนวน ๓ ฉบับ คือ แผนการบริหารสิทธิในการเข้าใช้วงโคจรดาวเทียม หลักเกณฑ์และวิธีการอนุญาตให้ใช้สิทธิฯ และหลักเกณฑ์และวิธีการอนุญาตใช้ช่องสัญญาณดาวเทียมต่างชาติ (Landing Right)
นอกจากนั้น หากใช้เอกสารสิทธิในการเข้าใช้วงโคจร (Filing) สำหรับดาวเทียมวงโคจรประจำที่ ซึ่ง กสทช. ได้รับโอนมาจากกระทรวงดิจิทัลฯ ตามสัญญาสัมปทานฯ เดิม กสทช. ก็จะออกหลักเกณฑ์การอนุญาตเฉพาะอีก ๑ ฉบับ

ข้อสังเกต
จากข้อเท็จจริงเกี่ยวกับกิจการดาวเทียมสื่อสารตามที่กล่าวแล้วมีข้อสังเกต ดังนี้
๑. สิทธิในการเข้าใช้วงโคจรดาวเทียม ความว่า “สิทธิในการเข้าใช้วงโคจรดาวเทียม” เพิ่งจะมีการกำหนดเป็นครั้งแรกโดยรัฐธรรมนูญ ปี พ.ศ. ๒๕๖๐ มาตรา ๖๐ ตามที่กล่าวแล้ว
โดยกำหนดว่า “รัฐต้องรักษาไว้ซึ่งคลื่นความถี่และสิทธิในการเข้าใช้วงโคจรดาวเทียมอันเป็นสมบัติของชาติ เพื่อใช้ให้เกิดประโยชน์แก่ประเทศชาติและประชาชน” และได้กำหนดให้ กสทช. เป็นหน่วยกำกับดูแลตาม พรบ.องค์กรจัดสรรคลื่นความถี่ฯ พ.ศ.๒๕๕๓ (แก้ไขเพิ่มเติม พ.ศ.๒๕๖๒) แต่อย่างไรก็ตาม การจะส่งดาวเทียมขึ้นสู่วงโคจรนั้นจะต้องได้รับเอกสารข่ายงาน  (Filing) จาก ITU ซึ่งไม่ใช่มีเฉพาะตำแหน่งวงโคจรดาวเทียม แต่ต้องมีรายละเอียดทางเทคนิค คลื่นความถี่และ Footprint ด้วย แต่ก็มีบุคคลบางกลุ่มเข้าใจผิดว่า Filing ก็คือวงโคจรอย่างเดียว ดังนั้นเมื่อประเทศไทยมี Filing แล้วก็ถือได้วงโคจรไปชาติอื่นมาใช้ไม่ได้ เป็นต้น
     อันที่จริง การบัญญัติเรื่อง สิทธิในการเข้าใช้วงโคจรดาวเทียม ตามรัฐธรรมนูญปี พ.ศ. ๒๕๖๐ นั้น ในเวลานั้น เน้นหนักไปที่ดาวเทียมวงโคจรประจำที่ (Geostationary Satellite Orbit : GSO) ซึ่งมีอยู่เดิมและมีจำกัดและมองว่ามีมูลค่าสูง รวมทั้งดาวเทียมสื่อสารแบบวงโคจรไม่ประจำที่ (Non Geostationary Satellite Orbit : NGSO) ยังไม่แพร่หลายมากนัก ซึ่งเป็นเรื่องที่โชคดีว่าในยุคที่กระทรวงคมนาคมให้สัมปทานบริษัท ไทยคมฯ เพื่อดำเนินกิจการดาวเทียมสื่อสารนั้น บริษัท ไทยคม ฯ ได้ไปกว้านขอ Filing จาก ITU จำนวนหลาย Filing ในวงโคจรต่าง ๆ เช่น ๕๐.๕ํ, ๕๑ํ, ๗๘.๕ํ, ๑๑๙.๕ํ, ๑๒๐ํ, ๑๒๖ํ และ  ๑๔๒ํ องศาตะวันออก ซึ่งเป็น Filing ที่ใช้ในการส่งดาวเทียมได้เลยก็มี (เรียกว่า Notification : N) และที่ยังต้องประสานงานกับรัฐเจ้าของดาวเทียมใกล้เคียงก็มี (เรียกว่า Coordinate : C) ซึ่งในเวลานั้น (ตั้งแต่ปี พ.ศ.๒๕๓๔) เป็นต้นมา ประเทศต่างๆยังไม่มีความตื่นตัวในเรื่องดาวเทียมสื่อสารที่ใช้วงโคจรประจำที่มากนัก จึงทำให้สามารถขอ Filing ในลักษณะ Paper Sattellites ได้ แต่อย่างไรก็ตามก็มีบางประเทศที่ตื่นตัวในเรื่องนี้ เช่น ลักเซมเบอร์กก็ขอ Filing ทั้งขั้น N และขั้น C มาไว้เป็นจำนวนมาก สำหรับประเทศไทยนั้นที่ผ่านมาเราใช้ Filing ในวงโคจร ๗๘.๕ํ, ๑๑๙.๕ํ และ๑๒๐ํ  สำหรับไทยคม ๑ – ๘ แต่ปัจจุบันดาวเทียมหลายดวงได้ปลดระวางไปแล้ว โดยในปัจจุบันวงโคจรที่ ๗๘.๕ํ จะเป็นดาวเทียมไทยคม ๖ และไทยคม ๘   Filing ของไทยคม ๕ ที่วงโคจร ๗๘.๕ํ เดิม กสทช. ก็ได้จัดประมูลและได้ผู้ชนะไปแล้ว วงโคจรที่ ๑๑๙.๕ํ แต่เดิมเป็นดาวเทียมไทยคม ๔ ซึ่งเป็นดาวเทียมบรอดแบนด์ ปัจจุบันก็ได้ผู้ชนะการประมูลไปแล้ว วงโคจรที่ ๑๒๐ํ ปัจจุบันคือดาวเทียมไทยคม ๗   ส่วน Filing อื่น ที่วงโคจร ๕๐.๕ํ, ๕๑ํ, ๑๔๒ํ การจัดประมูลเป็นไปด้วยความลำบาก เนื่องจากทั้ง ๓ วงโคจร รัฐบาลก็ไม่สนใจที่จะใช้เป็นดาวเทียมแห่งชาติอันเนื่องจากพื้นที่ให้บริการอยู่ห่างไกลจากประเทศไทย และให้บริการในต่างประเทศเป็นหลัก และบางวงโคจรจะอยู่ในทะเลก็มี นอกจากนั้นวงโคจรดังกล่าว เกือบทุกวงโคจร รวมทั้งวงโคจรใกล้เคียงก็มีดาวเทียมของชาติอื่น และเจ้าถิ่นอยู่แทบทุกวงโคจร ดังนั้น หากเอกชนจะไปประกอบการสู้เจ้าถิ่นก็เป็นไปด้วยความลำบาก ส่วนวงโคจร ๑๒๖ํ ผู้ประมูลได้คือ บริษัท โทรคมนาคมแห่งชาติ จำกัด (มหาชน) (NT) แต่ก็จะต้องใช้ความพยายามอีกมาก เนื่องจากเป็นขั้น C โดยจะต้องประสานงานกับดาวเทียมดวงข้างเคียงด้วย เพื่อให้ความถี่ไม่กวนกัน ซึ่งจะต้องใช้เวลาอีกระยะหนึ่ง และไม่แน่ว่า จะได้รับสิทธิจาก ITU หรือไม่
     อย่างไรก็ตาม Filing แต่ละ Filing ก็มีคลื่นความถี่ไม่เหมือนกัน บาง Filing ก็มีคลื่นความถี่ ซึ่งสามารถส่งดาวเทียม บรอดแบนด์ (High Throughput Sattellite : HTS) ได้ บาง Filing ก็มีเฉพาะคลื่นความถี่ ซึ่งสามารถส่งได้เฉพาะดาวเทียมแบบทั่วไป (Conventional Sattellite) รวมทั้ง กสทช. ต้องพะวงถึงความจำเป็นที่จะต้องรักษา Filing ให้ได้ตาม พรบ.องค์กรจัดสรรคลื่นความถี่ฯ พ.ศ.๒๕๕๓  (และที่แก้ไขเพิ่มเติม) มาตรา ๑๔/๑ ด้วย
นอกจากนั้น การที่ขอ Filing เก็บไว้นั้นที่ผ่านมาจะใช้ในการเจรจาทางธุรกิจ เพื่อนำ Filing ไปแลกและเจรจาต่อรองกัน ซึ่งการเจรจาต่อรองเป็นเรื่องไม่ง่ายนักและเอกสารข่ายงานดาวเทียมมีทั้งขั้นส่งดาวเทียมได้เลย (ขั้น N) และขั้นที่ต้องประสานงานกับประเทศ ที่ใช้ดาวเทียมดวงข้างเคียงเพื่อไม่ให้คลื่นความถี่กวนกัน (ขั้น C) ตามที่กล่าวแล้ว
    มีประเด็นที่น่าสนใจในเรื่อง Filing ของวงโคจร ๕๐.๕ํ องศาตะวันออกก็คือหลังจากที่รัฐบาลได้มอบหมายให้นำดาวเทียมมาวางไว้ชั่วคราว เพื่อรักษาสิทธิ Filing ตั้งแต่ปี พ.ศ.๒๕๔๙ นั้น ในปี พ.ศ.๒๕๖๑ บริษัท มิว สเปช แอนด์ แอดวานส์ เทคโนโลยี จำกัด ได้มีหนังสือถึงกระทรวงดิจิทัล เพื่อเศรษฐกิจและสังคม เพื่อขอรักษาสิทธิและใช้งาน Filing ของไทยที่ตำแหน่งวงโคจร ๕๐.๕ํ^๖ แต่ไม่ได้รับอนุญาต จึงมีผลให้ Filing ดังกล่าวยังไม่มีผู้นำไปใช้ และตกค้างมาถึง กสทช. จวบจนปัจจุบัน ทั้งนี้ หากบริษัท มิว สเปช ฯ จำกัด ได้รับอนุญาตแล้ว มีผลดีคือประเทศไทยจะสามารถรักษาสิทธิในการเข้าใช้วงโคจรดังกล่าวได้ รวมทั้งจะมีผู้ประกอบการที่เป็นคนไทยรายใหม่ เข้ามาแข่งขันในตลาดโลก และจะทำให้มีการพัฒนาเศรษฐกิจอวกาศได้เป็นอย่างดี
ดังนั้น ปัญหาในเรื่องประมูล Filing และการรักษาสิทธิในการเข้าใช้วงโคจรดาวเทียม จึงตกหนักอยู่ที่ กสทช. เพราะต้องเผชิญกับมรสุมหลายด้าน มีข้อเสนอแนะและข้อคิดเห็นที่หลากหลาย อาทิ บ้างอยากได้เงินค่าประมูลมากๆ บ้างก็เข้าใจผิดคิดว่า เมื่อไทยได้รับสิทธิในวงโคจรใด วงโคจรนั้นเป็นสิทธิขาดของประเทศไทยทั้งหมด และห้ามสูญเสียไป ซึ่งตามหลักการของการใช้ห้วงอวกาศแล้วจะต้องแบ่งปันการใช้มิใช่สมบัติของรัฐใดรัฐหนึ่ง รวมทั้งหลักการและเหตุผลในการตั้ง กสทช. ก็เพื่อให้มีหน่วยงานที่มีความเป็นอิสระในการปฏิบัติหน้าที่เพื่อกำกับการสื่อสารโทรคมนาคมให้เกิดการแข่งขันที่เสรีและเป็นธรรม ต้องมีการบริการที่มีคุณภาพดีและกำกับดูแลให้เกิดประโยชน์กับประชาชนให้มากที่สุด ไม่ใช่ หวังผลกำไรเป็นหลัก รวมทั้งต้องไม่ถูกครอบงำโดยนักการเมือง ซึ่งต่างกับระบบสัมปทานโดยสิ้นเชิง และควรทราบว่า Filing ไม่เหมือนคลื่นความถี่วิทยุ Filing ที่ประเทศไทยได้มาเป็นไปตามกฎเกณฑ์ของ ITU , ITU สามารถเรียกคืนได้ตลอดเวลา ซึ่งต่างกับคลื่นความถี่ถ้าไม่ใช้ ประมูลยังไม่ได้ ก็ยังเก็บไว้ได้ กสทช. จึงต้องดำเนินการอย่างรอบคอบ รัดกุม และระมัดระวัง เนื่องจากมีปัจจัยสภาวะแวดล้อมต่าง ๆ มาเกี่ยวข้องมากมาย

๒. การใช้ช่องสัญญาณดาวเทียมต่างชาติในประเทศไทย
   ในส่วนของดาวเทียมสื่อสารวงโคจรประจำที่ (GSO) นั้น กสทช. ก็ได้ออกหลักเกณฑ์การอนุญาตให้ใช้ได้ เพื่อให้เกิดการแข่งขัน และไม่กีดกันทางด้านการค้า แต่ก็ต้องรักษาสิทธิของผู้ประกอบการดาวเทียมสื่อสารภายในประเทศด้วย
      สำหรับดาวเทียมสื่อสารวงโคจรไม่ประจำที่ (NGSO) ซึ่งได้มีการพัฒนาอย่างรวดเร็วและมีประสิทธิภาพสูงนั้น การขอเอกสารข่ายงานดาวเทียมไม่ยุ่งยากมากนักเพราะไม่ใช่วงโคจรประจำที่ที่มีจำนวนจำกัด แต่อย่างไรก็ตามดาวเทียมสื่อสารวงโคจรไม่ประจำที่ต้องส่งดาวเทียมขึ้นไปเป็นกลุ่มดาวเทียม(Constellation) ไม่สามารถส่งดาวเทียมดวงเดียวได้และต้องใช้วงเงินในการลงทุนสูง ส่วนมากจะเป็นบริษัทข้ามชาติเช่น บริษัท Oneweb Starlink เป็นต้น แต่การใช้ช่องสัญญาณดาวเทียมต่างชาติในประเทศไทยนั้นการประกอบกิจการผู้ถือหุ้นจะต้องเป็นคนไทย (คือต้องมีหุ้นในบริษัท ๕๑% ขึ้นไป) (ตาม พรบ.การประกอบธุรกิจของคนต่างด้าว พ.ศ.๒๕๔๒) ซึ่งเป็นข้อจำกัดในการใช้ดาวเทียมต่างชาติของบางบริษัท เพราะบางบริษัทมีนโยบายจะไม่ให้คนต่างชาติถือหุ้น แต่อย่างไรก็ตาม หากจะนำดาวเทียมต่างชาติมาใช้ในประเทศไทย โดยไม่มีหลักเกณฑ์กำกับที่เหมาะสม อาจจะส่งผลกระทบทางด้านเศรษฐกิจ สังคม และความมั่นคงของประเทศ รวมทั้งอาจจะเป็นการไม่ยุติธรรมกับผู้ประกอบการไทยที่ประมูล Filing ไปในราคาสูง และเป็นการไม่สนับสนุนผู้ประกอบการไทยให้ไปแข่งขันในเวทีโลกอีกด้วย ดังนั้น กสทช. จึงควรจะต้องพิจารณาหลักเกณฑ์การใช้ช่องสัญญาณดาวเทียมต่างชาติ (Landing Right) อย่างรอบคอบ รัดกุม และสอดคล้องกับนโยบายของรัฐบาลด้วย

๓. การกำหนดนโยบายเกี่ยวกับกิจการดาวเทียมสื่อสาร
    ปัจจุบัน กสทช. รับผิดชอบและกำกับการประกอบกิจการดาวเทียมสื่อสาร ทั้งในเรื่องการบริหารจัดการสิทธิในการเข้าใช้วงโคจรดาวเทียมและการออกใบอนุญาตการประกอบกิจการโทรคมนาคม ฯ (กิจการซึ่งให้บริการดาวเทียมสื่อสาร) ตาม พรบ.องค์กรจัดสรรคลื่นความถี่ฯ พ.ศ.๒๕๕๓  พรบ.การประกอบกิจการโทรคมนาคม พ.ศ.๒๕๔๔ แต่การกำหนดนโยบายในภาพรวมของประเทศด้านอวกาศ ซึ่งรวมถึงดาวเทียมสื่อสารเป็นอำนาจหน้าที่ของคณะกรรมการนโยบายอวกาศแห่งชาติโดยกระทรวงดิจิทัลฯ เป็นฝ่ายเลขานุการ ซึ่งเป็นคณะกรรมการ ที่ตั้งขึ้นตามระเบียบสำนักนายกรัฐมนตรี ซึ่งออกตาม พรบ.ระเบียบบริหารราชการแผ่นดิน พ.ศ.๒๕๓๔ จึงไม่สามารถใช้บังคับกับหน่วยงานของรัฐได้ทุกหน่วย  เพราะหน่วยงานของรัฐ เช่น กสทช. ไม่อยู่ในส่วนของการจัดระเบียบบริหารราชการแผ่นดินส่วนกลาง ส่วนภูมิภาค หรือส่วนท้องถิ่น รวมทั้งประชาชน และผู้ประกอบการทั่วไปด้วย ดังนั้น จึงมีความจำเป็นที่จะต้องมีการตั้งหน่วยงานกลางด้านอวกาศโดยกฎหมายระดับ พรบ. เพื่อเป็นหน่วยงานที่กำหนดนโยบายด้านกิจการอวกาศโดยอาจรวมเอางานของคณะกรรมการนโยบายอวกาศแห่งชาติ งานของ กสทช. ในส่วนที่เกี่ยวกับการอนุญาตให้ใช้สิทธิในการเข้าใช้วงโคจรดาวเทียม งานในส่วนการประสานงานคลื่นความถี่ที่ใช้กับกิจการดาวเทียมและงานในส่วนการอนุญาตให้ใช้ Landing Right เป็นต้น
     นอกจากนั้น ปัจจุบันการส่งดาวเทียมขึ้นสู่วงโคจร หากเมื่อได้รับ Filing จาก กสทช. แล้วก็สามารถส่งดาวเทียมขึ้นสู่วงโคจรได้เลย ซึ่งตามความเป็นจริงแล้วการส่งวัตถุอวกาศขึ้นสู่วงโคจรนั้น จะต้องมีการกำกับดูแลและได้รับอนุญาตด้วย เนื่องจากเป็นการดำเนินการระหว่างประเทศ จึงควรกำหนดให้เป็นอำนาจหน้าที่ของหน่วยงานนี้ด้วย
 สิ่งสำคัญอีกอย่างหนึ่งก็คือนโยบายเกี่ยวกับกิจการดาวเทียม รัฐบาลควรมีนโยบายเกี่ยวกับกิจการดาวเทียมให้ชัดเจนโดยควรระบุในนโยบายว่ารัฐบาลต้องการมีดาวเทียมอะไรบ้าง จำนวนเท่าใด เพื่อใช้ในภาครัฐ เพื่อให้ กสทช. นำไปเป็นแนวทางในการจัดทำแผนการบริหารสิทธิในการเข้าใช้วงโคจรดาวเทียมและดำเนินการตามแผนนั้น รวมทั้งรัฐบาลยังสามารถขอรับการสนับสนุน งป. จากกองทุน กทปส. เพื่อให้มีดาวเทียมภาครัฐ ซึ่งเป็นไปตาม พรบ.องค์กรจัดสรรคลื่นความถี่ฯ
พ.ศ.๒๕๕๓ มาตรา ๒๗ (๑๔/๑) ด้วย

๔. ปัญหาเกี่ยวกับเรื่องสิทธิในการเข้าใช้วงโคจรตามบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญ พ.ศ.๒๕๖๐
          รัฐธรรมนูญ พ.ศ.๒๕๔๐ และ พ.ศ.๒๕๕๐ ได้กำหนดเฉพาะเรื่องคลื่นความถี่ไว้ว่า
“คลื่นความถี่ที่ใช้ในการส่งวิทยุกระจายเสียง วิทยุโทรทัศน์และโทรคมนาคมเป็นทรัพยากรสื่อสารของชาติ เพื่อประโยชน์สาธารณะ” เนื่องจากการสื่อสารต้องใช้คลื่นความถี่ โดยรัฐธรรมนูญฉบับดังกล่าวไม่ได้ระบุว่าคลื่นความถี่เป็นสมบัติของชาติและไม่ได้ระบุว่ารัฐต้องรักษาคลื่นความถี่ไว้ซึ่งตรงกับข้อเท็จจริง
       ส่วนรัฐธรรมนูญ พ.ศ.๒๕๖๐ มาตรา ๖๐ วรรคหนึ่ง ที่กำหนดว่า “รัฐต้องรักษาไว้ซึ่งคลื่นความถี่และสิทธิในการเข้าใช้วงโคจรดาวเทียม อันเป็นสมบัติของชาติเพื่อใช้ให้เกิดประโยชน์แก่ประเทศชาติและประชาชน” เห็นว่า การระบุเช่นนี้ขัดกับข้อเท็จจริง เนื่องจากคลื่นความถี่ไม่ใช่สิ่งที่มีอยู่แล้วจึงไม่ใช่สมบัติของชาติที่จะต้องรักษาไว้ ส่วนสิทธิในการเข้าใช้วงโคจรดาวเทียมก็เช่นกัน สิทธิการเข้าใช้วงโคจรดาวเทียมเป็นสิทธิชั่วคราวที่ได้รับจาก ITU ไม่ใช่สิทธิตายตัวเมื่อผิดเงื่อนไข ITU ก็สามารถเพิกถอนได้ จึงไม่ใช่สมบัติของชาติ นอกจากนั้นตาม The Outer Space Treaty 1966 มีสาระสำคัญตามที่กล่าวแล้วสรุปว่า ห้วงอวกาศเป็นอาณาบริเวณของมนุษยชาติ ทุก ๆ รัฐ มีสิทธิในการเข้าใช้ประโยชน์ โดยต้องปราศจากการกีดกั้น ภายใต้หลักการเท่าเทียมและแสวงหาความร่วมมือระหว่างกัน โดยห้วงอวกาศไม่อยู่ในขอบเขตอำนาจอธิปไตยของรัฐใด ๆ แต่รัฐธรรมนูญ พ.ศ.๒๕๖๐ มาตรา ๖๐ ดังกล่าว ได้กำหนดให้สิทธิในการเข้าใช้วงโคจรดาวเทียมเป็นสมบัติของชาติ จึงไม่สอดคล้องกับ Treaty ดังกล่าว ดังนั้น เมื่อรัฐธรรมนูญกำหนดเช่นนี้แล้ว จึงทำให้การตรา พรบ.องค์กรจัดสรรคลื่นความถี่ฯ พ.ศ.๒๕๕๓ (แก้ไขเพิ่มเติม พ.ศ.๒๕๖๒) ในเวลาต่อมาต้องกำหนดให้มีการรักษาสิทธิในการเข้าใช้วงโคจรดาวเทียม และกำหนดหลักเกณฑ์ในการสละสิทธิไว้ด้วย ดังนั้น กสทช. จึงต้องจัดการประมูลเพื่อให้ได้รายได้มาก ๆ และต้องพยายามรักษาสิทธิในการเข้าใช้วงโคจรดาวเทียมไว้ให้ได้ด้วย ซึ่งเป็นเรื่องที่ย้อนแย้งกันและทำให้ผู้ประกอบการของไทยประสบปัญหาในการแข่งขันกับต่างชาติ เนื่องจากมีต้นทุนสูงกว่าและผิดวัตถุประสงค์ของการตั้ง กสทช. ซึ่งมีหน้าที่ในการกำกับดูแลและให้ประชาชนได้รับการบริการที่มีคุณภาพผ่านระบบใบอนุญาต โปร่งใสตรวจสอบได้ มิใช่หวังผลกำไร ซึ่งต่างกับระบบสัมปทานที่ผ่านมา ดังนั้น ควรจะแก้ไขรัฐธรรมนูญ ๖๐ มาตรา ๖๐ ให้สอดคล้องกับความเป็นจริงด้วย หลังจากนั้น จึงควรแก้ พรบ.องค์กรจัดสรรคลื่นความถี่ฯ ๒๕๕๓ ให้สอดคล้องต่อไป

๕. การให้ความรู้กับประชาชนเกี่ยวกับกิจการดาวเทียมสื่อสารและสิทธิในการเข้าใช้
วงโคจรดาวเทียม
เนื่องจากกิจการดาวเทียมสื่อสาร โดยเฉพาะเรื่องสิทธิในการเข้าใช้วงโคจรดาวเทียมเป็นสิ่งที่เข้าใจยาก มีความเป็นมาที่สลับซับซ้อนและมีผู้เข้าใจคลาดเคลื่อนอยู่มาก จึงควรที่จะให้ความสำคัญในการประชาสัมพันธ์และให้ความรู้กับประชาชนและสาธารณชนอย่างเพียงพอ เพื่อให้สาธารณชนรับรู้ข้อเท็จจริงและสามารถลดแรงกดดันที่มีต่อ กสทช. ได้ด้วย

บทสรุป
กิจการดาวเทียมสื่อสาร นับเป็นการสื่อสารโทรคมนาคมที่มีความสำคัญต่อประเทศไทยเป็นอย่างยิ่ง ทั้งในด้านการพัฒนาประเทศ เศรษฐกิจ สังคม เป็นหลักประกันในความมั่นคงของประเทศและมีมูลค่าทางเศรษฐกิจสูง
     แต่อย่างไรก็ตาม การดำเนินกิจการดาวเทียมสื่อสารที่ผ่านมา มีปัญหาในการปฏิบัติหลายอย่าง ไม่ว่าจะเป็นปัญหาทางด้านกฎหมาย ปัญหาการทำความเข้าใจ การตีความและการรับรู้ต่อสังคม จึงควรที่หน่วยงานที่เกี่ยวข้อง ไม่ว่าจะเป็นระดับนโยบาย ระดับผู้กำกับ เช่น คณะกรรมการนโยบายอวกาศแห่งชาติ  กสทช.  กระทรวงดิจิทัลเพื่อเศรษฐกิจและสังคม ได้เร่งดำเนินแก้ไขปัญหาในส่วนที่เกี่ยวข้อง รวมทั้งควรจะต้องทำความเข้าใจ และให้ความรู้กับประชาชนและประชาสัมพันธ์ให้สาธารณชนทราบ เพื่อให้การพัฒนาและใช้ประโยชน์ในกิจการดาวเทียมสื่อสารของประเทศเป็นไปอย่างมั่นคงและยั่งยืน